Żuraw Gdański

Żuraw Gdański 1920

Żuraw Gdański – to jedna z najstarszych bram wodnych Gdańska. Zamyka od strony Motławy ulicę Szeroką. Zaprojektowany został jednocześnie jako brama miejska i dźwig portowy. Do tego przewidziany został do pełnienia funkcji obronnych. Stało się to przyczyną sporu z Krzyżakami, którzy w pobliżu swojego zamku nie chcieli widzieć innych ufortyfikowanych budowli. Ostatecznie brama-dźwig-forteca stanęła przy sprzeciwie zakonu w 1444 roku po zaledwie dwóch latach od rozpoczęcia budowy. Jak masywna jest to konstrukcja, najlepiej świadczą liczby – pierwotnie budynek miał 28 metrów wysokości (obecnie 30) i 10 metrów szerokości, a grubość murów dochodziła do 4 metrów w przyziemiu baszt!

Na obronny charakter bramy-dźwigu wskazują także mała liczba okien oraz otwory strzelnicze do prowadzenia ostrzału z broni ciężkiej (na dole) i lekkiej (u góry). Drewniana konstrukcja charakterystyczna dla tej budowli, wystająca w kierunku Długiego Pobrzeża, czyli tzw. wykusz, to osłona urządzeń dźwigowych, składających się z dwóch par kół wyciągowych, z których największe miały 6,5 metra średnicy. Służyły do przeładunku towarów o masie do 2 ton oraz do stawiania żagli na stojących na Motławie statkach. Żuraw Gdański był w średniowieczu największym dźwigiem portowym w Europie.

Znaczenie militarne Żurawia zmalało na początku XVII wieku, a w XIX wieku pełnił on już tylko pomocnicze funkcje jako urządzenie portowe – służył jeszcze jakiś czas do podnoszenia ruf statków podczas ich konserwacji. Budynek zaadaptowano na cele mieszkaniowe. W wyniku działań wojennych został zniszczony. Spłonął drewniany wykusz, a większość murów wysadzono. Odbudowano go w latach 50., nawiązując do wyglądu znanego z ilustracji z roku 1601. Obecnie mieści się tu oddział Narodowego Muzeum Morskiego. Do zwiedzania udostępniony jest między innymi mechanizm dźwigu.

Materiały pochodzą z przewodnika „Galarem Po Gdańsku”, fot.: fotopolska.eu
Miasto Gdańsk, Galarem po Gdańsku, Miasto Gdańsk, Motława, Żuraw Gdański